Hoe herken je een zonnesteek, hitteuitputting en een hitteberoerte en wat zijn de verschillen?
ArrayEen zonnesteek ontstaat door een te grote blootstelling van het hoofd en de nek aan zonnestraling en warmte. Een zonnesteek is simpel gezegd een verhoging van de lichaamstemperatuur, de warmtehuishouding raakt ontregeld. De lichaamstemperatuur kan stijgen tot wel 40 of 41 graden. Door felle zon wordt de lichaamstemperatuur ontregeld: je temperatuur stijgt terwijl je lichaam niet meer in staat is om de warmte af te voeren.
Bij een zonnesteek is het lichaam te warm en te droog geworden. Dit kan klachten geven zoals: hoofdpijn, duizeligheid, overgeven, een hele warme huid, veel zweten, slap voelen.
Bij een zonnesteek heb je een te hoge lichaamstemperatuur door te veel zonlicht en te veel zonnewarmte. Dit is levensgevaarlijk.
Het risico op een zonnesteek is verhoogd bij mensen met een kaal hoofd, kinderen, ouderen, lichamelijke inspanning in een warme omgeving en bij een hoge UV-index waarbij de zon extra sterk is. Daarbij is er vaak sprake van een vochttekort ten gevolge van het transpireren en of te weinig drinken. Hierbij kan een hitte-uitputting ontstaan. Als de zonnesteek ernstig is, loopt de lichaamstemperatuur hoog op en is er sprake van een hitteberoerte.
Belangrijkste symptomen van een :
- Hoofdpijn
- Duizeligheid
- Misselijkheid
De behandeling van een zonnesteek bestaat uit het vermijden van de zon, het slachtoffer naar een koele ruimte brengen en deze voorzichtig wat isotone sportdrank te laten drinken, eventueel aangevuld met wat chips. Aangezien een zonnesteek kan overgaan in hitte-uitputting, hittestuwing of een hitteberoerte moet men de klachten goed in de gaten houden. Indien niet snel verbetering optreedt moet professionele hulp worden ingeschakeld.
Verschillen zonnesteek, oververhitting, hitte-uitputting en hitteberoerte
Door toename van de lichaamstemperatuur ofwel oververhitting kan er een scala aan klachten optreden en ziektebeelden ontstaan, die in een glijdende schaal waargenomen kunnen worden. Bij hitteletsel is het lichaam niet meer in staat om de lichaamstemperatuur te reguleren en warmte adequaat kwijt te raken. Sommige van deze ziektebeelden zijn hinderlijk, maar doorgaans niet ernstig. Andere kunnen leiden tot levensbedreigende symptomen en als niet tijdig gekoeld wordt tot het overlijden van het slachtoffer.
Hittecollaps
Hittecollaps is net zoals bij een gewone syncope of flauwte een tijdelijke bewustzijnsdaling als gevolg van onvoldoende aanvoer van bloed en dus zuurstof naar de hersenen. Bij een warmte collaps is de oorzaak echter anders: als gevolg van de warmte zijn alle vaten in de huid open gaan staan om warmte af te voeren, waardoor de bloeddruk daalt en de hersendoorbloeding afneemt.
Net als bij een ‘gewone’ flauwte is er in eerste instantie een licht gevoel in het hoofd en treedt er vervolgens een kortdurend bewustzijnsverlies op. Daarnaast kan er sprake zijn van hoofdpijn, misselijkheid en vermoeidheid. De huid is vaak vochtig en kan zowel bleek als rood en warm zijn. Het slachtoffer zweet veel. Essentieel is dat het slachtoffer direct na het bijkomen helder is, dit in tegenstelling tot bij de hitteberoerte waarbij er sprake is van (blijvende) verwardheid.
Hitteberoerte
Een hitteberoerte (ook wel heatstroke genoemd) is een zeer ernstig hitteletsel, wat bij niet of te laat ingrijpen in korte tijd tot de dood kan leiden. De lichaamstemperatuur is dusdanig opgelopen (boven 40°C) dat er schade optreedt aan de weefsels en organen. Een hitteberoerte is een ernstige vorm van een zonnesteek. Hierbij kan iemand bewusteloos raken en uiteindelijk overlijden. Iemand kan erdoor bewusteloos raken en uiteindelijk overlijden. De normale werking raakt gestoord en de schade is vaak onherstelbaar. Als dit proces niet tijdig wordt onderbroken kan het slachtoffer door orgaanschade komen te overlijden. Hitteberoerte wordt vaker bij ouderen gezien omdat het lichaam niet adequaat reageert op de veranderingen en zij niet voldoende drinken. Daarnaast kan het optreden bij hevige inspanning in een warme omgeving, waarbij de mechanismen om warmte kwijt te raken tekortschieten.
Belangrijkste klachten en symptomen:
- Hoge lichaamstemperatuur > 40° C
- Neurologische dysfunctie, zoals: verwardheid, onrust, bizar gedrag, bewustzijnsdaling, uitval, zwalkend lopen
- Klassieke hitteberoerte: rode droge warme huid, meestal geen transpiratie
- Inspanningsgerelateerde hitteberoerte: bleke klamme huid (indien tijdens of na inspanning), vaak wel transpiratie
- Epileptische aanval
- Snelle hartslag (120-200/min)
- Snelle ademhaling, stoornissen in de ademhaling
Belangrijkste onderdeel van de behandeling van een hitteberoerte is snel alarmeren en snel starten met koelen. Koelen is essentieel om verergering van de schade aan de cellen te voorkomen. De meest effectieve methode om een slachtoffer met een hitteberoerte te koelen is onderdompeling van het lichaam (exclusief het hoofd) in een bad met koud water (koelbad). Deze methode moet echter worden uitgevoerd door zorgprofessionals die hierin getraind zijn, bij een hitteberoerte zijn er immers stoornissen in de vitale functies die specialistische zorg noodzakelijk maken. Alternatieve methoden (die minder effectief zijn dan een koelbad) zijn onder andere: coldpacks in oksels, liezen en de nek, het afsponsen met koud water en het slachtoffer bedekken met natte koude lakens. Het slachtoffer dient op de zij gelegd te worden zodat een zo groot mogelijk oppervlak gekoeld kan worden en dat de warmte afgifte aan de omgeving optimaal is. Het slachtoffer moet naar een koele ruimte gebracht worden en mag door middel van airco of ventilatoren gekoeld worden. Het is essentieel om de vitale functies te blijven controleren. Meet indien mogelijk tijdens het koelen iedere 5 minuten de lichaamstemperatuur. Meting met een oorthermometer kan de lichaamstemperatuur onderschatten, het meest betrouwbaar is meting met een rectale thermometer.
Hitte-uitputting en hittestuwing
Hitte-uitputting en hittestuwing (ook wel warmte-uitputting genoemd) treden vaak op bij hoge omgevingstemperaturen of bij zware inspanning met te warme kleding (marathonlopers) om het lichaam. De lichaamstemperatuur stijgt boven de normaalwaarden, maar is per definitie niet hoger dan 40°C. Beide beelden hebben een vergelijkbare oorzaak: er is een grote inspanning geleverd bij warme omgevingstemperaturen en er is een tekort aan vocht en zouten ontstaan als gevolg van vochtverlies door zweten en verdamping via de ademhaling. Soms wordt een hitte-uitputting voorafgegaan door hittekramp. Indien het vochtverlies niet voldoende wordt aangevuld door eten en drinken treedt er uitputting op. Het beeld ontstaat deels door uitdroging. Vaak drinken sporters alleen (veel) water, dit is echter niet voldoende, men dient zowel vocht als suikers en zouten aan te vullen tijdens de inspanning.
Hitte-uitputting geeft een griepachtig beeld, er is veel dorst, zwakte en malaise, vermoeidheid, hoofdpijn, misselijkheid en soms braken en kan er pijn of kramp in de spieren zijn. Het slachtoffer zweet flink en heeft een koele klamme huid. Vaak is de ademhaling versneld. De lichaamstemperatuur is gestegen, maar niet hoger dan 40°C. Er kan een hittecollaps optreden. Indien de huid van het slachtoffer warm, rood en gestuwd is, is er sprake van hittestuwing. De zweetproductie kan verminderd of normaal zijn. Indien het slachtoffer naar een koelere ruimte gaat, komt de zweetproductie meestal goed op gang. Vaak is er ook sprake van klachten zoals bij hitte-uitputting: hoofdpijn, misselijkheid, braken en vermoeidheid. Hitte-uitputting en hittestuwing kunnen overgaan in een hitteberoerte. Teken hiervan zijn het minder worden of stoppen van zweten, bizar gedrag en toename van de lichaamstemperatuur boven 40°C.
De behandeling van hitte-uitputting en hittestuwing is hetzelfde. In de eerste plaats wordt het slachtoffer naar een koele ruimte gebracht en van (te) warme kleding ontdaan. Laat het slachtoffer eventueel plat liggen. Daarnaast wordt vochttekort aangevuld door het drinken van isotone sportdrank met toevoeging van zouten en suikers (bijvoorbeeld met zoute chips). Ook kan men gebruik marken van ORS (Oral Rehydration Solution), dit is echter relatief duur en smaakt vies. Blijf regelmatig de vitale functies controleren en kijk of het slachtoffer geen tekenen van een hitteberoerte ontwikkeld. Koel zo nodig het slachtoffer met sponzen, maar pas op het slachtoffer niet te onderkoelen. Indien het slachtoffer niet snel opknapt dient professionele hulp te worden ingeschakeld.
Andere ziektebeelden die het gevolg zijn van tropische temperaturen en/of hitte
Hitte-oedeem
Bij een plotselinge verandering van de temperatuur, tijdens hele warme dagen. Of bijvoorbeeld tijdens een reis naar een warm land. Het lichaam zal dan vocht gaan vasthouden, met als gevolg dat er zwelling (oedeem) optreedt van lichaamsdelen. Dit is met name het geval in de handen, enkels en voeten en zal vooral in de eerste dagen van het verblijf in tijdens warm weer optreden. Ouderen zijn hiervoor gevoelig en hebben deze klachten eerder bij langere tijd stil zitten, zoals bijvoorbeeld tijdens een vlieg- of busreis. Naarmate men meer gewend raakt aan de temperatuur, ofwel ‘geacclimatiseerd’ raakt, zullen de zwellingen afnemen.
Er is geen specifieke behandeling voor hitte-oedeem, behalve goed acclimatiseren en het hooghouden van de aangedane lichaamsdelen. Er kunnen ook andere oorzaken zijn van oedemen in de handen, enkels en onderbenen. Indien de zwelling niet binnen enkele dagen afneemt moet is een bezoek aan de huisarts noodzakelijk
Hitte-uitslag (heat-rash)
Soms ontstaat als gevolg van warmte een uitslag in de lichaamsplooien of over het hele lichaam. Dit wordt hitte-uitslag genoemd en wordt veroorzaakt door verstopping van de zweetkliertjes als gevolg van overmatig zweten. Deze uitslag is vaak jeukend of prikkend maar onschuldig. Bij wandelaars wordt dit soms ook op de onderbenen gezien. Hitte-uitslag wordt meestal best behandeld met koelen, waardoor de jeuk afneemt.
