Preventie van dementie verdient prominente plaats in publiekscampagnes en in het Deltaplan Dementie
ArrayVicepremier en minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Hugo de Jonge (CDA), zal in de week van 28 oktober zijn begroting voor 2020 verdedigen in de Tweede Kamer. De omvang van deze begroting is gestegen naar de recordhoogte van 88 miljard euro. Omdat alle maatregelen nodig zijn om de zorg betaalbaar en toegankelijk te houden, roepen wij de minister op om snel werk te maken van dementiepreventie met een besparings- en verbeterpotentieel van circa 2 miljard euro per jaar.
Macro betaalbaarheid zorg
De macro betaalbaarheid van de zorg, die al jaren onder druk staat, krijgt komend halfjaar een prominente plaats op de politiek-bestuurlijke agenda. De Sociaal-Economische Raad en het Centraal Planbureau inventariseren besparings- en verbeterpotentieel ten behoeve van een volgend kabinet. Hetzelfde geldt voor de werkgroep Brede Heroverweging Zorg onder leiding van het ministerie van Financiën.
In medische en financiële termen is dementie de duurste ziekte in Nederland. Van de VWS-begroting gaat meer dan 9 miljard euro naar de zorg voor mensen met dementie. Ook in termen van persoonlijk leed en ziektelast is dementie koploper. De ziekte neemt de meeste gezonde levensjaren weg van de Nederlandse bevolking, en legt een zware druk op veel mantelzorgers. De angst voor dementie werpt bovendien een zeer stressvolle schaduw vooruit voor veel ouderen.
Kosten van dementie zullen explosief stijgen
Volgens de officiële ramingen van het kabinet zullen de kosten van dementie explosief stijgen. Men verwacht een verdubbeling tot meer dan een half miljoen patiënten in 2040. Nu al komen er vijf patiënten per uur bij.
Terecht dus dat het ministerie van VWS voortvarend beleid opstelt voor dementie en ouderenzorg. Zo loopt er een campagne voor ‘dementie-adaptatie’, om onze leefomgeving dementievriendelijker te maken. Er is er zelfs een ‘Deltaplan Dementie’ opgestart. Wij prijzen de ambitie en realisatiekracht van minister De Jonge. Zijn staatssecretaris heeft echter één evidente grote kans nog niet benut, die wij alsnog willen meegeven: preventie van dementie.
Verdubbeling
Publicaties en dementiecampagnes gaan uit van de verdubbeling van het aantal mensen met dementie. Preventie kan de door vergrijzing onvermijdelijke groei van het aantal mensen met dementie ombuigen. Hoopvol is dat studies onomstreden aantonen dat de laatste dertig jaar het aantal nieuwe personen met dementie met 20 tot 40 procent is gedaald in welvarende landen. Wanneer een geneesmiddelstudie tegen Alzheimer dit effect zou hebben behaald zouden het Journaal, Jinek en DWDD dit zonder meer als doorbraak van de eeuw presenteren. Waarom worden deze effecten door preventie niet beter benut?
30-40 % van dementiediagnoses toe te schrijven aan risicofactoren
Een grote groep internationale wetenschappers stelde in een brief aan de regeringsleiders van de G8 dat nog steeds 30 tot 40 procent van de dementiediagnoses (inclusief Alzheimer) is toe te schrijven aan risicofactoren die beïnvloed kunnen worden. Artikelen gepubliceerd in Nature en The Lancet bevestigen dit beeld. Er is brede consensus dat het serieus oppakken van preventie in twaalf jaar leidt tot 20 procent minder nieuwe patiënten per jaar. Geprojecteerd op de Nederlandse situatie betekent dat met een voorzichtige schatting een afname van vijfduizend nieuwe patiënten per jaar en een besparing die op termijn kan oplopen tot 2 miljard euro per jaar.
De daling in voorgaande jaren was helaas niet gelijk verdeeld over bevolkingsgroepen. Hoogopgeleide inwoners profiteerden het meest. Om de dalende lijn door te zetten, is krachtig en gericht beleid voor preventie nodig, dat ook laagopgeleiden bereikt.
Beschermende factoren
Daarom roepen (ook) wij op tot onmiddellijke actie. Substantieel beschermende factoren zijn er namelijk in overvloed: lichaamsbeweging, een gezonde bloedsuikerspiegel en bloeddruk, beter gehoor, gezonde voeding met voldoende groente, fruit, vis, omega 3 vetzuren en vitamine B, een gezond gewicht, niet roken, genoeg slaap, onderwijs, sociale interactie en cognitieve activiteiten. Beweging zorgt bijvoorbeeld voor meer bloedtoevoer naar het brein en stimuleert de aanmaak van het beschermende eiwit ‘brain-derived neurotrophic factor’.
Het grote publiek, risicogroepen en veel medische professionals lijken zich in Nederland nog onvoldoende bewust van het potentieel van dementiepreventie. Het is onze maatschappelijke plicht om hen hierover goed te informeren.
Gelukkig is de Nederlandse gezondheidszorg bovengemiddeld goed. Het Preventieakkoord en de gecombineerde leefstijlinterventie zijn daar mooie voorbeelden van.
Onze oproep is daarom drieledig:
Op individueel niveau ondersteunen we mensen om hun leefstijl aan te passen in combinatie met E-health. Voor mensen met een duidelijk risico is er de gecombineerde leefstijlinterventie, een uniek en goed preventief programma vanuit de basisverzekering, dat steun verdient. We roepen burgers en (para)medici op om de gecombineerde leefstijlinterventie te omarmen.
Preventie van dementie verdient in publiekscampagnes en in het Deltaplan Dementie een prominente plaats. De publieke gezondheidszorg, met als regionale trekkers de verschillende GGD’en, kan hierin een centrale rol spelen. Overigens zonder dat patiënten die wel een vorm van dementie krijgen het gevoel opgedrongen wordt dat het ‘eigen schuld, dikke bult’ is.
We richten de samenleving zo in dat voor iedereen de gezonde keuze de gemakkelijke keuze wordt. Daarbij zullen we een discussie over bijvoorbeeld de suikertaks niet uit de weg kunnen gaan.
Preventiekapitaal
De exacte omvang van het preventiekapitaal is niet met zekerheid aan te geven, maar het is evident groot. Feit is dat de huidige zorgkosten voor dementie ruim 9 miljard euro per jaar bedragen en een verdubbeling wordt verwacht. Uitgaande van 20 procent afname door preventie betekent dat een besparingspotentieel van circa 2 miljard euro. In het kader van hoogwaardige ouderenzorg en de macro betaalbaarheid daarvan is – in medische, maatschappelijke en financiële termen – een betere investering dan in preventie van dementie nauwelijks denkbaar.
Auteurs: Karine van ’t Land is arts Maatschappij & Gezondheid i.o., Amsterdam UMC. Marcel Olde Rikkert is geriater aan het Radboudumc Alzheimer Centrum. Martijn van Winkelhof is onder meer verbonden aan het Nederlands Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde.
Namenlijst NRC artikel “Preventie van dementie”
Drs. Karine van ’t Land, arts Maatschappij & Gezondheid i.o., Amsterdam UMC
Prof. dr. Marcel Olde Rikkert, geriater, Radboudumc Alzheimer Centrum
Drs. Martijn van Winkelhof, initiatiefnemer & oa. Nederlands Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde
Dr. Edo Richard, neuroloog, Radboudumc
Drs. Gerjoke Wilmink, directeur bestuurder Alzheimer Nederland
Prof. dr. Philip Scheltens, Neurologie, Alzheimercentrum Amsterdam UMC
Dr. Bertine Lahuis, Raad van Bestuur Radboudumc
Prof. dr. Geert Jan Biessels, Neurologie, Brain Center Rudolf Magnus, UMCU
Prof. dr. Erik Scherder, neuropsycholoog, VU
Drs. Ruben Wenselaar, bestuursvoorzitter Menzis
Ir. Carmen van Vilsteren, boegbeeld Top Sector Life Sciences and Health, TU/e
Prof. dr. Peter Paul de Deyn, Neurologie, Alzheimer Centrum Groningen
Drs. Manon Vanderkaa, directeur KBO-PCOB
Prof. dr. John van Swieten, Genetica van dementie, Alzheimer Centrum Rotterdam
Drs. Bert van der Hoek, bestuursvoorzitter Trimbos-instituut
Dr. David van Bodegom, verouderingsonderzoeker, Leyden Academy on Vitality and Ageing
Drs. Karen van Ruiten, hoofd Alles is Gezondheid
Dr. Jan Festen, ouderenvertegenwoordiger
Prof. dr. Frans R.J. Verhey, Ouderenpsychiatrie, Alzheimer Centrum Limburg
Prof. dr. Robbert Huijsman, Management en organisatie van ouderenzorg, Geriant
Hugo Borst en drs. Carin Gaemers, Scherp op Ouderenzorg
Dr. Hanneke Molema, Nederlands Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde
Prof. dr. Pim Assendelft, Preventie in de Zorg, Radboudumc
Dr. Sjaak de Gouw, Directeur Publieke Gezondheid, GGD/GHOR Hollands Midden
Prof. dr. dr. Andrea B. Maier, Veroudering, VU
Prof. dr. Mattijs E. Numans, Huisartsgeneeskunde, directeur, LUMC Campus Den Haag
Prof. dr. Anne-Mei The, Langdurige zorg en dementie, UvA
Prof. dr. Gerard Molleman, Preventie, Radboudumc/GGD Gelderland Zuid
Prof. dr. Arfan Ikram, Epidemiologie, Erasmus MC
Samantha Dinsbach, MSc, Directeur Publieke Gezondheid, GGD Twente
Prof. dr. Niels Chavannes, Huisartsgeneeskunde en Ehealth toepassingen, LUMC, NeLL
Prof. dr. Henk Nies, Directeur Strategie & Ontwikkeling, Vilans
Prof. dr. Andrea Evers, Gezondheidspsychologie, Universiteit Leiden
Prof. dr. Anton Kunst, Sociale geneeskunde, Amsterdam UMC
Drs. Maarten van Rixtel, Raad van Bestuur, Sensire
Rianne Dolmans, voorzitter Stichting Student en Leefstijl
Prof. dr. Jos M.G.A. Schols, Ouderengeneeskunde, Universiteit Maastricht
Prof. dr. Jessica Kiefte, Population Health, LUMC Campus Den Haag
Prof. dr. Richard Oude Voshaar, Ouderenpsychiatrie, UMC Groningen
Prof. dr. ir. Jaap Seidell, Voeding en gezondheid, VU
Drs. Guus Vaassen, directeur Medworq
Prof. dr. Roy P.C. Kessels, Neuropsychologie, Radbouduniversiteit Nijmegen
Mr. Charles Laurey, bestuursvoorzitter ZuidZorg
Prof. dr. Karien Stronks, Sociale geneeskunde, Amsterdam UMC
Prof. dr. Nico van Meeteren, Epidemiologie, UM
Prof. dr. Sytse Zuidema, Ouderengeneeskunde en dementie, UMCG
Ad van Rijen, bestuurder WijZijn Traversegroep, dementienetwerk West Brabant
Prof. dr. Maud Graff, Ergotherapie, Radboudumc
Prof. dr. Francesco Mattace-Raso, geriater, Erasmus MC
Dr. Henriëtte van der Roest, programmahoofd Ouderen, Trimbos-instituut
Prof. dr. Kees van Laarhoven, chirurg, Radboudumc
Dr. Ton J.E.M. Bakker, specialist ouderengeneeskunde/lector, Hogeschool Rotterdam
Dr. Bram Bakker, psychiater
Prof. dr. Jochen Mierau, Aletta Jacobs School of Public Health, RuG
Prof. dr. Martijn Huisman, Epidemiologie van veroudering, Amsterdam UMC
Drs. Mark van Beers, directeur Publieke Gezondheid (plv.), GGD West-Brabant
Drs. Elise Buiting, voorzitter Koepel Artsen Maatschappij & Gezondheid
Prof. dr. Fedde Scheele, Zorginnovatie, Amsterdam UMC en VU
Drs. Thao Nguyen, huisarts, bestuurder LHV Kring Rotterdam
Dr. Rens Brankaert, Warme technologie, TU/e/Fontys Hogescholen
Margo Vliegenthart, oud-staatssecretaris VWS
Mr. dr. drs. Marten J. Poley, gezondheidseconoom, Erasmus MC
Prof. dr. Rob J. van Marum, geriater-farmacoloog, Amsterdam UMC
Ir. Susanne Hogendoorn, adviseur publieke gezondheid, GGD West-Brabant
Prof. dr. Koos van der Velden, Public health, Radboudumc
Prof. dr. Raymond Koopmans, Ouderengeneeskunde, Radboudumc
Prof. dr. Hanno Pijl, internist-endocrinoloog, LUMC
