Wereld Stemdag: “De musicalstem”
Array‘In de lianen hangen én zingen vraagt veel van de artiest’ Door Karel Bruinsma
Op woensdag 16 april vindt in het kader van de Wereld Stemdag een symposium plaats met als thema: ‘De musicalstem’, veelzijdig-fascinerend-intens. Initiator is prof. Dr. Felix de Jong, KNO-arts en foniater in Bernhoven. Hij kan als geen ander boeiend vertellen over ‘de stem’ en in dit geval over de musicalstem in het bijzonder.
De musical is een kunstvorm die de laatste decennia steeds populairder geworden is. Voorloper van de musical is de opera. De zangtechniek van de opera is het belcanto dat letterlijk schone zang betekent en waarbij de regels van de klassieke zangkunst gevolgd worden. 
De moeder aller musicals is The sound of music die in 1959 op Broadway (New York) in première ging en die een evergreen werd na de verfilming in 1965. Zangtechnisch was The sound of music nog gebaseerd op de belcantotechniek. In de loop der jaren zijn nieuwe zangmethodes ontwikkeld en aan de zangtechniek andere effecten toegevoegd.
“Dat was ook functioneel”, legt De Jong uit, “de musical vertelt een verhaal van allerlei aard, omvangrijk (denk aan Miss Saigon of Soldaat van Oranje) tot een kleine setting als Jazz. Het betreft altijd een geconcentreerde weergave van een werkelijkheid. Die wordt in een musical vorm gegeven door zang, dans en acteren. Het is fysiek, maar ook mentaal heel moeilijk dit alles op een podium voor het voetlicht te brengen. “Een rol in een musical vraagt veel van de musicalartiest”, zegt De Jong. “Tarzan hangt in de lianen én moet tegelijkertijd kunnen zingen, dat vergt een enorme beheersing van de spieren en ademtechniek”. Behalve een goed acteur moet een musicalzanger kunnen dansen om daarmee gevoelens en emoties over te brengen. En dan moet je ook nog goed kunnen zingen om het verhaal tot leven te brengen.”
Technieken die de musicalstem kunnen helpen zijn bijvoorbeeld belting en twang. In de opera klinkt de a mooi rond, in een musical mag je die a een ‘kneepje’ geven, waardoor de klank aanzienlijk verandert. Daarmee kun je bepaalde frases een andere betekenis geven. Want de essentie van musical is dat er een sfeer gecreëerd moet worden die past bij het verhaal, bijvoorbeeld de angst bij een bombardement moet de toeschouwer kunnen horen in de stem.”
Wetenschap en gevoel
Het symposium brengt allerlei disciplines samen die ieder hun eigen focus hebben. De Jong: “De wetenschap houdt zich relatief gezien nog maar kort met de (zang)stem bezig. De kennis en ontwikkeling rond de stem is in de zangwereld begonnen. Het was bijvoorbeeld een zangleraar -Manuel Garcia- die in 1855 de keelspiegel uitvond.
De biomedische wetenschap benadert de stem heel anders dan de zanger. Die doet dat vooral op gevoel en gehoor. De wetenschapper kijkt en meet. Zo hebben we in Bernhoven een MRI-onderzoek verricht waarbij we mensen zangopdrachten gaven. Wij keken via de MRI wat er in de mond en keel gebeurde en de zangers vertelden ons wat er volgens hun gevoel gebeurde. Het fascinerende was dat het gevoel niet altijd overeenkwam met wat we zagen. Terwijl bij bepaalde opdrachten het gehemelte volgens de zangers omhoog ging, zagen wij dat in werkelijkheid juist het tegenovergestelde gebeurde. De wetenschap helpt ons te doorgronden wat er werkelijk gebeurt, daardoor kunnen nog betere technieken ontwikkeld worden.”
Tijdens het symposium laten logopedisten, bedrijfsartsen, zangpedagogen, zangers, dirigenten, KNO-artsen kortom iedereen die zich met de stem bezighoudt, hun licht schijnen over het fascinerende gebruik van de zangstem in de musical. Vaak vullen zij elkaar aan maar soms ook lijken zij tegenstrijdig. In een ongedwongen, collegiale en open sfeer wisselen actief betrokken professionals hun ervaringen uit. Interactie met de deelnemers is hier een onderdeel van. Dit zal het inzicht in de fascinerende musicalstem en alles wat daarbij komt kijken vergroten en de begeleiding van de musicalacteurs ten goede komen.
