Defect in afweersysteem veroorzaakt slechtziendheid ouderen

Slechtziendheid bij ouderen wordt veroorzaakt door een erfelijk defect in het afweersysteem, stellen onderzoekers van de afdeling Oogheelkunde van het UMC St Radboud in Nature Genetics. Dragers van het defect hebben een 22 keer hoger risico op leeftijdsgebonden maculadegeneratie, de belangrijkste oorzaak van slechtziendheid bij ouderen. Door het defect wordt het afweersysteem onvoldoende afgeremd, waardoor beschadigingen in het netvlies ontstaan.

Leeftijdsgebonden maculadegeneratie is een ouderdomsziekte van het centrale deel van het netvlies, de macula. Door het afsterven van de lichtgevoelige cellen in de macula vermindert het centrale zicht. Leeftijdsgebonden maculadegeneratie maakt lezen, gezichten herkennen en autorijden moeilijk tot onmogelijk. De aandoening begint over het algemeen na het vijftigste jaar, en met het ouder worden neemt het risico fors toe. Ongeveer 35 procent van de mensen boven de 75 lijdt aan leeftijdsgebonden maculadegeneratie. Vijf jaar geleden zetten dr. Anneke den Hollander (geneticus) en prof. dr. Carel Hoyng (oogarts) een databank op voor het verzamelen van patiëntgegevens. De databank is inmiddels uitgegroeid tot een van de grootste databanken voor leeftijdsgebonden maculadegeneratie ter wereld. De bank vormt een belangrijke basis van het onderzoek van de afdeling Oogheelkunde.

Groter risico door haperende rem
Oogarts in opleiding John van de Ven, eerste auteur van het artikel in Nature Genetics, toonde aan dat sommige patiënten met leeftijdsgebonden maculadegeneratie een erfelijk defect hebben in het CFI gen. Deze patiënten hebben een 22 keer grotere kans op de aandoening dan de mensen zonder dit defect. Het CFI gen speelt een belangrijke rol in het complementsysteem, een onderdeel van ons afweersysteem. Het is de taak van het complementsysteem om ziekteverwekkers te doden, lichaamsvreemde stoffen op te ruimen en afweercellen aan te trekken. Maar het complementsysteem kan ook lichaamseigen cellen beschadigen. Om zich daartegen te beschermen gebruikt het lichaam het CFI, dat het complement systeem kan afremmen. Mensen met een foutje in het CFI gen kunnen het complement systeem echter onvoldoende remmen, waardoor ze veel makkelijker maculadegeneratie ontwikkelen. De onderzoekers toonden aan dat het complementsysteem inderdaad overactief is in het bloed van deze patiënten.

Het is nog onduidelijk waarom een overactief complementsysteem juist tot problemen in het oog leidt en niet op andere plaatsen in het lichaam. Mogelijk is de macula extra gevoelig voor schade door de blootstelling aan licht en een hoog zuurstofgehalte. Vetten in de macula kunnen door deze blootstelling reageren met zuurstof (oxidatie) en beschadigd raken. Op hun beurt activeren deze geoxideerde vetten het afweer- en complementsysteem, waardoor de maculadegeneratie in gang wordt gezet en uiteindelijk het centrale gezichtsvermogen afneemt.

Persoonlijke zorg
Op dit moment zijn de behandelmogelijkheden voor leeftijdsgebonden maculadegeneratie beperkt. Met dit onderzoek hopen de onderzoekers beter te begrijpen welke defecten ten grondslag liggen aan het ontstaan van leeftijdsgebonden maculadegeneratie, zodat ze nieuwe aangrijpingspunten kunnen vinden voor toekomstige behandelingen. Het is de verwachting dat in de toekomst aan de hand van het genetisch profiel van iedere patiënt de meest optimale behandeling wordt vastgesteld. De ontdekking van de rol die het CFI gen bij de leeftijdsgebonden maculadegeneratie speelt, brengt het streven naar deze zogeheten Personalized Healthcare weer een stap dichterbij.

Publicatie in Nature Genetics: A functional variant in the CFI gene confers a high risk of age-related macular degeneration – Van de Ven JPH, Nilsson S, Tan PL, Buitendijk GHS, Ristau T, Mohlin FC, Nabuurs SB, Schoenmaker-Koller FE, Smailhodzic D, Campochiaro PA, Zack DJ, Duvvari MR, Bakker B, Paun CC, Boon CJF, Uitterlinden AG, Liakopoulos S, Klevering BJ, Fauser S, Daha MR, Katsanis N, Klaver CCW, Blom AM, Hoyng CB, den Hollander AI.

Het in Nature Genetics gepubliceerde onderzoek werd mogelijk door een VIDI subsidie van ZonMW voor dr. Anneke den Hollander. Onlangs ontving zij een ERC subsidie van 1.5 miljoen euro waarmee haar onderzoeksgroep de erfelijke oorzaken van leeftijdsgebonden maculadegeneratie de komende jaren op grote schaal in kaart zal brengen.

Jan de Leeuw