Sterke verbetering van handhygiëne in ziekenhuizen

Met een extra investering in het leiderschap binnen ziekenhuisteams gaan ziekenhuismedewerkers hun handen veel beter en vaker desinfecteren en wassen. De richtlijnen op dit gebied worden dan drie keer zo goed nageleefd. Dit blijkt uit het proefschrift van Anita Huis, verbonden aan de afdeling IQ healthcare van het UMC St Radboud. Met een goede handhygiëne kan vijftien tot dertig procent van de ziekenhuisinfecties voorkomen worden.

Er zijn allerlei redenen waarom verpleegkundigen en artsen hun handen niet vaak genoeg desinfecteren of wassen. Geen tijd, vergeten, anderen doen het ook niet, het nut ervan is niet meteen zichtbaar. De richtlijnen voor handhygiëne worden gemiddeld slechts voor twintig procent nageleefd. Er is ziekenhuizen veel aan gelegen om de handhygiëne van hun medewerkers te verbeteren, maar hoe doe je dat?

Twee strategieën
Onderzoekster Anita Huis van het UMC St Radboud vergeleek het effect van twee strategieën om de handhygiëne te verbeteren: een ziekenhuisbrede campagne en een op de afzonderlijke teams en afdelingen gerichte strategie.

De campagne richtte zich onder andere op kennisoverdracht. Daarnaast werd het personeel via  posters en andere communicatiemiddelen herinnerd aan de richtlijnen. De afdelingen kregen vervolgens teruggekoppeld hoe goed of slecht ze de richtlijnen naleefden.

Leiderschap
De andere, teamgerichte, strategie zette fors in op het leiderschap van het management. De leiding motiveert, coacht, controleert en wijst een teamlid zo nodig op diens verantwoordelijkheid. Het team stelt met elkaar als norm een duidelijk en haalbaar streefpercentage vast en werkt aan een cultuur waarin medewerkers elkaar kunnen aanspreken op slechte handhygiëne.

Het onderzoek was één van de grootste en meest gedegen studies rond handhygiëne ooit. Observanten beoordeelden op 67 ziekenhuisafdelingen 14.000 gelegenheden voor handhygiëne bij in totaal 3500 verpleegkundigen.

Teamstrategie werkt
Na de ziekenhuisbrede campagne was de naleving van de richtlijnen voor handhygiëne verdubbeld: van gemiddeld twintig naar gemiddeld 41 procent. Het invoeren van de teamstrategie leidde zelfs tot een verdriedubbeling van de naleving, naar gemiddeld 59 procent. Beide strategieën werken dus, maar de teamstrategie heeft duidelijk meer effect.

Huis: ‘In de praktijk is een naleving van honderd procent niet haalbaar, omdat er altijd noodsituaties zijn waarin je acuut moet handelen. Als je bijvoorbeeld ziet dat een patiënt dreigt te vallen, kun je niet eerst je handen gaan wassen, voordat je hem opvangt. Maar er zijn afdelingen die een naleving van ruim tachtig procent halen; dat zijn de zogeheten best practices, voorbeelden voor elk team.’

Na een half jaar was het effect van beide strategieën niet afgenomen, maar Huis verwacht dat dat op de langere termijn wel gebeurt, indien het beleid niet actief wordt gehandhaafd en bewaakt.

Prijskaartje
Huis heeft ook gekeken naar de financiële kant van het naleven van de handhygiënerichtlijnen.

‘Handhygiëne kost geld; niet alleen de handalcohol, maar ook de tijd die het vergt om je handen steeds te wassen. Daarbij komt de terugkerende investering om je medewerkers gemotiveerd te houden. Maar daartegenover staat het prijskaartje van gemiddeld 5500 euro, dat aan elke ziekenhuisinfectie hangt. Al met al kan een afdeling die de teamstrategie invoert, op jaarbasis tussen de 25 en 50 duizend euro goedkoper uit zijn.’

Zo’n kostenbesparing is natuurlijk mooi meegenomen, vindt Huis, maar het kan niet de belangrijkste reden zijn om de regels voor handhygiëne na te leven. ‘Zonder goede handhygiëne maak je patiënten zieker’, zegt ze, ‘en iedere ziekenhuismedewerker moet zich de lijfspreuk van Florence Nightingale ter harte nemen: The first requirement of a hospital is that it should do the sick no harm.’

Jan de Leeuw