Variaties in genen verklaren ‘nekkramp’

Of een besmetting met meningokokken leidt tot de gevreesde meningokokkenziekte hangt sterk af van individuele variaties in genen die coderen voor een eiwit uit het immuunsysteem. Het wetenschappelijk tijdschrift Nature Genetics heeft een onderzoek hierover afgelopen zondag on line gezet. Het onderzoek is uitgevoerd door een groot internationaal consortium, waarvan ook het UMC St Radboud, het Erasmus MC en het AMC deel uitmaken.

Een besmetting met de meningokokkenbacterie komt vaak voor. Bijna iedereen raakt er wel eens mee besmet, zonder er ziek van te worden. Bij een klein percentage van de mensen leidt besmetting met de meningokok echter tot hersenvliesontsteking of bloedvergiftiging, wat fataal kan aflopen. In de volksmond wordt de meningokokkenziekte wat misleidend nekkramp genoemd. Voordat in deze eeuw de vaccinatie tegen meningokokken C in Nederland werd ingevoerd, was de meningokokkenziekte bij kinderen een belangrijke doodsoorzaak. Door de vaccinatie is de infectie met meningokokken C sterk teruggelopen, maar nog steeds krijgen jaarlijks zo’n honderd kinderen in Nederland een ernstig verlopende meningokokken B infectie. In gebieden in Afrika kost de infectie met meningokokken A jaarlijks duizenden doden. Tegen meningokokken B is nog geen vaccin beschikbaar.

GWAS
Wat bepaalt of iemand na een besmetting met de meningokok ernstig ziek wordt? Een belangrijk deel van het antwoord blijkt te vinden in genetische variaties tussen individuen. Om te achterhalen welke variaties hierbij betrokken zijn, verzamelde een groot internationaal onderzoeksconsortium gegevens en lichaamsmateriaal van bijna vijftienhonderd patienten die een ernstige meningokokkeninfectie hebben doorgemaakt en vergeleek die in een genoombrede associatiestudie (GWAS) met zo’n zesduizend controlepersonen. Een GWAS is een relatief nieuwe en nauwkeurige methode om minieme genetische verschillen te koppelen aan bepaalde eigenschappen of aandoeningen. Kinderarts prof.dr. Ronald de Groot van het UMC St Radboud licht toe: ‘Er is voor zo’n studie informatie van zeer veel patienten nodig; daarom kan het alleen in internationaal verband gebeuren. In dit geval zijn er gegevens gebruikt van patienten uit acht landen, waaronder enkele honderden uit Nederland.’

Beschermd
De genetische variaties die nu gevonden zijn in relatie tot de meningokokkenziekte hebben betrekking op complementfactor H, een eiwit uit het immuunsysteem, waar de meningokokken in het lichaam zich aan hechten. De labeling met dit eiwit beschermt de meningokokken. De genetische variaties bepalen of patienten ernstige infecties oplopen zoals bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking.

Deze vondst geeft belangrijk nieuw inzicht in het ontstaan van de infectie en vormt een aanknopingspunt voor het ontwikkelen of verbeteren van vaccins. De meningokokkenziekte is de eerste infectieziekte waarbij een genoombrede associatiestudie duidelijke resultaten oplevert.

Jan de Leeuw