Afgifte stresshormoon moet juiste ritme volgen

Het hormoon cortisol helpt stessvolle situaties het hoofd te bieden. Ongeveer ieder uur geven de bijnieren een dosis van dit stresshormoon af. De hoeveelheid cortisol in het bloed varieert daardoor sterk. Maar juist dit ritmische patroon is erg belangrijk, ontdekte Angela Sarabdjitsingh. Vandaag promoveert zij op haar onderzoek in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC).

Als het normale, piekvormige patroon van cortisolafgifte verandert komt dat de stressreactie niet ten goede. Dat ligt aan het eiwit waarop cortisol aangrijpt, de glucocorticoїd receptor, ontdekte Angela Sarabdjitsingh. Door een afgevlakte hoeveelheid cortisol treden er veranderingen op in de gevoeligheid van deze receptor. De receptor komt onder meer voor in de hersenen, waardoor veranderingen in psyche en gedrag het gevolg kunnen zijn.

Depressie
Een aantal eerdere ontdekkingen is in lijn met dit onderzoek. Zo is bij depressieve patienten aangetoond dat het normale piekenpatroon van cortisolafgifte is aangetast. Gedacht wordt dat sommige medicijnen tegen depressiviteit werken doordat ze de ritmische afgifte van cortisol helpen versterken. Andere behandelingen met medicijnen die ingrijpen op de hormonen zouden ook zo veel mogelijk de natuurlijke afgifte moeten volgen, denkt Sarabdjitsingh. “Bij veel therapieen, zoals voor groeistoornissen, wordt dat al gedaan. Maar waarschijnlijk is het bij alle hormonen belangrijk om een ritmisch karakter na te bootsen voor een optimaal therapeutisch effect met zo min mogelijk bijwerkingen. Behandelingen met chemische varianten van cortisol, glucocorticoїden, worden onder andere toegepast bij ziekten als reuma en astma, omdat cortisol het immuunsysteem remt. Ook bij psychische aandoeningen worden ze vaak voorschreven.

Stresssysteem van knaagdieren
Sarabdjitsingh deed haar onderzoek bij ratten, die een iets ander stresshormoon hebben, corticosteron. “Maar het stesssysteem van knaagdieren lijkt verder heel sterk op dat van mensen”, aldus de promovenda. Angela Sarabdjitsingh promoveert op donderdag 1 juli op haar proefschrift Glucocorticoid pulsatility – implications for brain functioning bij prof. dr. E.R. de Kloet (LUMC) en prof. dr. S.L. Lightman (University of Bristol, UK).

Twee soorten stress
‘Er zijn twee soorten stress’, vertelt Sarabdjitsingh. Normale stress is de stress van een drukke dag die ook weer overgaat als de drukte voorbij is. Maar stress kan ook uit de hand lopen, vooral als de stressveroorzakende situatie blijft bestaan, is er sprake van chronische stress. Bijvoorbeeld drie weken lang zo’n hoge werkdruk hebben, dat je niet meer kan slapen, nadenken of eten. Chronische stress kan zelf al lichamelijke en geestelijke klachten veroorzaken, maar het kan andere ziekten, zoals depressie of posttraumatische stressstoornissen, ook verergeren. Daarom is het van belang dat er onderzoek gedaan wordt naar hoe stress werkt.

Bristol
Er wordt al vrij veel onderzoek gedaan naar stress. Het bijzondere van Sarabdjitsinghs onderzoek is dat zij, als een van de eersten, gaat kijken naar een speciaal diermodel. Sarabdjitsingh: ‘Dat diermodel sluit heel dicht aan op het humane model. Je kan wel met proefdieren werken, maar het moet altijd te relateren zijn aan de mens. Mijn diermodel is vrij uniek omdat het heel goed aansluit bij de humane situatie.’ Dit diermodel is op het laboratorium van professor Stafford Lightman in Bristol ontwikkeld. Het dieronderzoek gaat Sarabdjitsingh in samenwerking verrichten. ‘Zoals het er nu uitziet ga ik een paar keer voor een aantal weken naar Bristol om daar mijn proeven te doen. De samples breng ik mee terug naar Leiden en werk ik hier uit.’

Biologische klok
Alle hormonen in het lichaam werken via een 24-uursysteem, het circadiane ritme, dat ook wel de biologische klok wordt genoemd. Dat bepaalt onder andere het dag-en-nachtritme. Dit ritme raakt bijvoorbeeld uit balans bij een jetlag. Naast het circadiane is er het ultradiane ritme. Dit ritme geeft meer de frequentie van hormoonafgite aan terwijl het circadiane ritme de schommelingen in het dag-en-nachtritme bepaalt. Deze twee ritmes samen bepalen hoe hormonen in het lichaam worden afgegeven. Stress kan onder andere ontstaan als deze twee ritmes uit balans zijn.

Verstoord ritme
Het is al langer bekend dat mensen met depressiviteit een verstoord ultradiaan ritme hebben. ‘Ik ga uitzoeken of dat een situatie is die het gevolg is van stress, of alleen verwant aan stress.’ Op dit moment is alleen bewezen dat stress depressiviteit kan verergeren, maar stress veroorzaakt niet altijd depressiviteit. Het stresssysteem in het lichaam wordt de HPA-as genoemd. Verstoorde activiteit langs die HPA-as kan ook een rol spelen bij andere aandoeningen verslaving, stemmingsstoornissen en bij ziekten als diabetes.

Ratten
De HPA-as bij de rat lijkt sterk op die van de mens. Daarom kan je de resultaten die je krijgt ook relateren aan de mens.’Daar komt bij dat ratten fijne dieren zijn om mee te werken,’ zegt Sarabdjitsingh. ‘Het zijn kleine, lieve dieren die je gemakkelijk kunt onderhouden en waar je goed onderzoek mee kunt doen.’ De HPA (Hypothalamus-pituitary-adrenal) as is betrokken is bij de regulatie van stressreacties. Geen stress
In het diermodel wordt door middel van een automatisch bloedafnamesysteem elke vijf minuten een paar microliter bloed afgenomen en onderzocht op de hormoonwaarden. Hierdoor ontstaat een continu beeld van die waarden en kan je zowel het ultradiane ritme als circadiane ritme nauwkeurig in kaart brengen. Het is zo weinig bloed dat de ratten daar geen hinder van ondervinden. De ratten zitten zonder stress in een normale kooi. Ze kunnen vrij rondlopen en bewegen en ze krijgen normaal water en voedsel.

Mechanisme van stress
Sarabdjitsingh gaat niet direct op zoek naar de oorzaken van stress. ‘Ik ga veel meer kijken naar een fundamenteel mechanisme, hoe stress werkt in bepaalde hersengebieden. Ik ga onderzoeken hoe de moleculen die het systeem reguleren, in het brein bewegen en op hun beurt invloed hebben op andere moleculen en genen.

Je moet eerst weten hoe een mechanisme werkt voor je kunt ingrijpen. Pas als je inzicht hebt van hoe het systeem bij een gezond dier werkt, kan je inzicht krijgen in het verschil met een ziek of gestresst dier. Vervolgens kan je kijken naar wat uit balans is geraakt en gericht gaan zoeken eventuele aangrijpingspunten voor de ontwikkeling van medicatie.’ De daadwerkelijke ontwikkeling van medicatie en therapie is geen onderdeel van mijn project maar het bied wel de basis daarvoor.

Anti-depressiva
Sarabdjitsingh gaat wel bekijken wat er gebeurt als het systeem ontregeld raakt. ‘In de laatste fase van mijn onderzoek wil ik nog een aantal middelen toepassen die worden gebruikt als anti-depressiva. Daarbij kijk ik naar het effect van die middelen op het ultradiane en circadiane ritme en het uiteindelijke effect op moleculen en genen.’ Op dit moment is wel bekend dat die middelen effectief zijn bij depressieve patienten, maar nog niet hoe ze werken. Een goed begrip hiervan is erg belangrijk als je patienten efficient wilt behandelen.

Redactie Medicalfacts/ Janine Budding

https://www.medicalfacts.nl

Ik heb mij gespecialiseerd in interactief nieuws voor zorgverleners, zodat zorgverleners elke dag weer op de hoogte zijn van het nieuws wat voor hen relevant kan zijn. Zowel lekennieuws als nieuws specifiek voor zorgverleners en voorschrijvers. Social Media, Womens Health, Patient advocacy, patient empowerment, personalized medicine & Zorg 2.0 en het sociaal domein zijn voor mij speerpunten om extra aandacht aan te besteden.

Ik studeerde fysiotherapie en Health Care bedrijfskunde. Daarnaast ben ik geregistreerd Onafhankelijk cliëntondersteuner en mantelzorgmakelaar. Ik heb veel ervaring in diverse functies in de zorg, het sociaal domein en medische-, farmaceutische industrie, nationaal en internationaal. En heb brede medische kennis van de meeste specialismen in de zorg. En van de zorgwetten waaruit de zorg wordt geregeld en gefinancierd. Ik ga jaarlijks naar de meeste toonaangevende medisch congressen in Europa en Amerika om mijn kennis up-to-date te houden en bij te blijven op de laatste ontwikkelingen en innovaties. Momenteel ben doe ik een Master toegepaste psychologie.

De berichten van mij op deze weblog vormen geen afspiegeling van strategie, beleid of richting van een werkgever noch zijn het werkzaamheden van of voor een opdrachtgever of werkgever.