De wereld duurzamer maken kan niet zonder sociaal leren
Array
Technologische vernieuwing, betere wet- en regelgeving en veranderingen in beleid, zijn essentieel voor een wereld met een langere houdbaarheidsdatum. Maar ze zijn toch onvoldoende. Uiteindelijk moet duurzaamheid ook deel gaan uitmaken van het denken van de mensen, hun leefstijl en waardepatronen. Dat vraagt leerprocessen die uitstijgen boven de traditionele kennisoverdracht. Als mensen met verschillende achtergronden bij elkaar komen in een omgeving waarin zij zich prettig voelen en elkaar beter leren kennen dan is de kans groot dat nieuwe kennis, energie en creativiteit ontstaat. Alle drie zijn essentieel om te komen tot een duurzamere samenleving. Sociaal leren noemt prof. Arjen Wals dat, bij de aanvaarding van het ambt van buitengewoon hoogleraar Sociaal leren en duurzame ontwikkeling aan Wageningen University op 27 mei.
Al langer leeft het besef dat wij onze leefomgeving in ecologische en technologische zin ‘overvragen’ en we in een duurzaamheidscrisis verkeren. Van meer recente datum is het inzicht dat milieukwesties zich niet alleen beperken tot milieu en ecologische omstandigheden, maar ook bepaald worden door sociale, economische en culturele condities, alsook door de geografische schaal.
Al die factoren zijn onderling nauw verweven en dat maakt dat ecologische ‘verstoringen’ zoals klimaatverandering zo onzeker en complex zijn, aldus prof. Wals in zijn inaugurele rede, Message in a bottle – learning our way out of unsustainability. Daarin stelt hij dat de dominante mechanismen, oplossingsrichtingen, wetenschappelijke benaderingen en onderwijs nog steeds in essentie eerder zijn gebaseerd op gefragmenteerde benaderingen dan op onderkenning van samenhang, relaties en synergie. Dat maakt ze eerder onderdeel van het probleem dan van de oplossing, zegt Arjen Wals.
Wals schetst in zijn rede een historische ontwikkeling van educatie, communicatie en leren vanaf de natuurbeschermingseducatie, al meer dan vijftig jaar terug, via milieueducatie, dat nu een stevige basis heeft in nationaal onderwijsbeleid in diverse landen, naar het leren met duurzaamheid als doel (Education for Sustainable Development, ESD). Het laatste is meer gebaseerd op internationale afspraken en nieuwe bestuursvormen die betrokkenheid van de burgers bij visieontwikkeling en besluitvorming benadrukken.
Sociaal leren
Juist duurzaamheidsontwikkeling vraagt meer dan beleid rond technologische vernieuwing, betere wet- en regelgeving en beleidsverandering. De menselijke factor mag niet uit het oog worden verloren, vindt Wals. Opvoeding en onderwijs zijn daarom eveneens noodzakelijke voorwaarden. We zullen vooral moeten grijpen naar alternatieve vormen daarvan en die verder gaan dan de traditionele kennisoverdracht en voor de kwaliteit van de interactie met anderen en met de omgeving cruciaal zijn, meent hij: ‘Sociaal leren’, het bijeenbrengen van mensen met zeer verschillende achtergronden die gezamenlijk kennis en ervaring delen en op basis daarvan samen creatieve oplossingen bedenken en bediscussieren, kan bij uitstek de methode zijn voor duurzaamheidseducatie.
Sociaal leren is een manier van leren die mensen beter in staat stelt om van en met elkaar te leren en op creatieve en concrete wijze betekenis te geven aan duurzaamheid in het alledaagse leven. Het is van belang dat mensen elkaars verschillen niet alleen accepteren maar ook weten te benutten.
Wals is met zijn leerstoel vooral geïnteresseerd in het leren op de grens van schools en buitenschools leren waarbij verschillende maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven, lokale overheden, scholen, hogescholen, universiteiten en kennisinstituten elkaars kwaliteiten benutten en verder ontwikkelen.
Fast food
Als voorbeeld van effectieve duurzaamheidseducatie noemt Wals het in klassikaal verband uiteenrafelen van het hele productieproces van een ‘happy meal’ van een bekende fastfood-gigant. De leerlingen werden daarbij aan het werk gezet met twee vragen: wat zit in de diverse ingredienten en waar komt het vandaan?
Eerste resultaat was dat naarmate de leerlingen meer vonden, zij enthousiaster werden voor het project. Ze kwamen zoveel te weten, ook onverwachte zaken, dat zij hun houding ten opzichte van fast food wijzigden en zich storten op een derde vraag: kunnen we een alternatief, eerlijk product ontwikkelen waar iedereen echt blij van wordt? En het antwoord op die vraag lokt weer volgende vragen uit waardoor dit project in het bijzonder sociaal leren werd in de betekenis die het moet hebben: een voortdurende zoektocht langs datgene wat nodig is om de samenleving duurzamer te maken.
Dr. Arjen Wals (1964) is sinds 1 april 2009 buitengewoon hoogleraar Sociaal leren en duurzame ontwikkeling, een leerstoel die is ondergebracht bij de leerstoelgroep Educatie en competentiestudies van Wageningen University. De leerstoel wordt financieel ondersteund door SenterNovem, inmiddels onderdeel van het Agentschap NL.
