Met een navelstreng leukemie te lijf

UMC St Radboud ontwikkelt cellulaire immunotherapie
Het UMC St Radboud en het Nijmeegse bedrijf Glycostem Therapeutics gaan van stamcellen uit navelstrengbloed Natural Killercellen maken. Deze killercellen worden gebruikt voor de behandeling van patienten met acute myeloïde leukemie. Stamcelonderzoek in het laboratorium wordt in dit innovatieve project direct vertaald naar een potentiele therapie voor de patient.

Acute myeloïde leukemie (AML) is een vorm van ´bloedkanker´ die vooral ontstaat bij oudere mensen. Jaarlijks krijgen in Nederland ongeveer duizend mensen AML. Met chemotherapie, soms gevolgd door een stamceltransplantatie, proberen artsen de woekerende witte bloedcellen te vernietigen en zo de leukemie te genezen. In veel gevallen lijkt dit aanvankelijk ook te lukken. Maar oudere patienten zijn meestal geen kandidaat voor een stamceltransplantatie en bij hen is de leukemie veelal agressiever. Bij het merendeel van de zestigplussers komt de ziekte dan ook terug en leidt die binnen drie jaar tot de dood. Een betere behandeling is daarom dringend nodig.

Van stamcel tot killercel
De afgelopen jaren werd een aantal AML-patienten in de VS behandeld met Natural Killercellen (NK-cellen). Die experimentele behandeling leverde goede resultaten op, maar het is bijzonder moeilijk om voldoende killercellen uit donorbloed te halen. Daarom volgen het Laboratorium voor Hematologie en de afdeling Hematologie van het UMC St Radboud, in nauwe samenwerking met het Nijmeegse bedrijf Glycostem Therapeutics, een hele andere route: ze gebruiken stamcellen uit de navelstreng en kweken die via een speciale procedure op tot killercellen.

De vermeerdering en uitrijping van de stamcellen vindt plaats in een gesloten systeem dat voldoet aan de uitgangspunten van GMP, van Good Manufacturing Practice; de expertise van het Laboratorium voor Hematologie en Glycostem Therapeutics. Met een cocktail van signaalstoffen wordt het beperkte aantal stamcellen eerst flink uitgebreid. Een andere cocktail van signaalstoffen ´dwingt´ al die stamcellen om zich daarna te ontwikkelen tot killercellen.

Extra klap uitdelen
Dankzij dit innovatieve productieproces zijn navelstrengstamcellen nu ook geschikt voor cellulaire immunotherapie bij volwassen. Tot dusver was dat door het beperkte aantal stamcellen in navelstrengen niet goed mogelijk. Door het gecontroleerde productieproces ontstaat ook een bijzonder zuivere celkweek met vrijwel uitsluitend NK-cellen, wat weer bijdraagt aan meer betrouwbare resultaten en een betere therapie.

Hematoloog Michel Schaap: “Op dit moment worden AML-patienten eerst met chemotherapie behandeld om de woekerende witte bloedcellen uit te roeien. Meestal blijven er toch enkele tumorcellen achter, die zich daarna weer snel vermenigvuldigen. Na de chemotherapie moet daarom eigenlijk nog een extra klap worden uitgedeeld, zodat ook die laatste tumorcellen verdwijnen. De NK-cellen lijken de ideale kandidaten om dat voor elkaar te krijgen.”

Duidelijk onderscheid
Immunoloog en projectleider Harry Dolstra: “Killercellen spelen een belangrijke rol in de afweer, omdat ze beschadigde, geïnfecteerde en afwijkende cellen opruimen. Daarvoor moeten ze natuurlijk een duidelijk onderscheid kunnen maken tussen gezonde lichaamcellen en – in dit geval – de afwijkende tumorcellen. Dat is precies waar de killercellen die we opkweken in zijn gespecialiseerd. Ze jagen heel gericht op de leukemiecellen, waardoor de kans sterk toeneemt dat die alsnog worden opgeruimd. Terwijl de killercellen de gezonde lichaamscellen van de ontvanger met rust laten.”

“Werkt onze techniek”, zegt Dirk Groenewegen, directeur van Glycostem Therapeutics, “dan is die in principe ook te gebruiken voor de productie van ieder ander bloedproduct uit stamcellen buiten het lichaam. Het is een kwestie van de juiste factoren op het juiste moment toevoegen. Dat biedt enorme perspectieven voor cellulaire therapieen, zoals deze killerceltherapie. Maar ook toepassingen in de regeneratieve geneeskunde liggen voor het oprapen.”

Jan de Leeuw