Zaak Lucia de B. gerechterlijke statistiek blunder?

Wetenschappers willen dat de zaak- Lucia de B. heropend wordt. Ze hebben een petitie opgesteld, die door alle Nederlandse hoogleraren statistiek en kansberekening is ondertekend. Volgens de rechter is Lucia de B. schuldig aan een achttal moorden en twee moordpogingen. De Leidse statisticus Richard Gill heeft zich aangesloten bij een groep mensen die haar onschuld probeert te bewijzen. Tachtig hoogleraren, onder wie vrijwel alle Nederlandse hoogleraren Kansrekening en Statistiek, roepen op tot onmiddellijke heropening van de zaak Lucia de B. Ze noemen het bewijs dat leidde tot de veroordeling van de Haagse verpleegkundige niet overtuigend. De hoogleraren spreken zich niet uit over schuld of onschuld van De B. Vanmorgen hebben zij een petitie aangeboden aan minister Ernst Hirsch Ballin en staatssecretaris Nebahat Albayrak (Justitie).

Lucia de B. heeft levenslang gekregen voor de moord op 7 ziekenhuispatiënten. Ze had telkens dienst toen de patiënten overleden. Statistisch zou zeker zijn dat zij erbij betrokken was, maar dat is volgens de ondertekenaars niet zeker. Een minuscuul kleine kans speelde een grote rol bij De Berks eerste veroordeling. Ook aan het Hof en bij de Hoge Raad werd ze schuldig bevonden, al beweerden de laatste twee dat de statistische bewijsvoering daarbij geen rol had gespeeld. De statisticus die het Openbaar Ministerie had geraadpleegd, gaf een cijfer bij die opvallendheid: 1 op 342 miljoen.

De grote vraag is nu: hoe toevallig? Hoe plak je een cijfer op die kans? Gill moet lachen als hij de vraag hoort. Dit soort statistische vragen speelde een rol bij de veroordeling van Lucia de B(erk), waar de groep zich mee bezig houdt. In navolging van de Nijmeegse wetenschapsfilosoof Ton Derksen is men ervan overtuigd dat De Berk onschuldig vastzit. Sterker nog, men denkt dat de moorden waarvoor ze is veroordeeld, geen moorden waren. In het afgelopen voorjaar besteedde Nature aandacht aan de kwestie.

En dat getal van 1 op 342 miljoen deugt niet, stelt Gill. ‘Er vielen meer doden in de drie jaar voordat Lucia bij het Juliana Kinderziekenhuis werkte dan in de drie jaar dat zij er verpleegde.

Gill legt uit hoe je aan dat getal komt. Hij tekent een hele rij vakjes op het bord. Die stellen ziekenhuisdiensten voor. ‘Dat zijn er bijvoorbeeld duizend.’ Daar had Lucia een bepaald gedeelte van, zeg tweehonderd. Bij acht van de diensten was er een onverklaarbaar sterfgeval – hij tekent kruisjes in acht vakjes. Als je je nu duizend kaartjes voorstelt, waarvan acht met een kruisje, en je pakt er tweehonderd van, kun je relatief eenvoudig uitrekenen hoe groot de kans daarop was.

Maar er is een ‘stompzinnige blunder gemaakt’ bij de berekening. Gecorrigeerd komt de kans uit op 1 op 300.000. Dat lijkt nog steeds overtuigend, maar er werken in Nederland ongeveer een miljoen mensen in de zorg. Door pure kans zouden er elk jaar drie mensen net zo verdacht zijn als Lucia de B. Bovendien: ‘dat getal is de kans dat deze sterfgevallen optreden, gegeven Lucia’s onschuld. Dat is iets heel anders dan de kans dat zij onschuldig is, gegeven de sterfgevallen.’



‘We zijn er nog niet’, vervolgt Gill. ‘want de gegevens die zijn gebruikt, zijn gebaseerd op het feit dat Lucia op die dagen dienst had. Je moet ook op alle dagen dat ze geen dienst had de onverklaarbare sterfgevallen opzoeken, om te kunnen vergelijken. Dat is niet gedaan, omdat die sterfgevallen toch niet verdacht waren.’ Doe je het wel, dan wordt de kans één op vijftig.

In een recente berekening komt hij op een nog grotere kans. Gill: ‘De diensten van verpleegsters zijn namelijk niet verdeeld als geschudde kaarten. Er zitten patronen in. Misschien is dat bij incidenten ook zo.’ Met het verstrijken van de tijd kunnen er patronen, clusters en golfbewegingen ontstaan in overlijdens. ‘Het beeld van die kaartjes klopt gewoon niet.
Zij twijfelen ook aan het bewijs dat een van de slachtoffers met digoxine is vergiftigd. Het hof zegt dat statistiek geen rol heeft gespeeld bij het vonnis. De Hoge Raad buigt zich over de zaak.

Rob