Eigenlijk is iedere borsttumor een kwestie van erfelijkheid

De vondst van de borstkankergenen BRCA1 en BRCA2 toonde aan dat borstkanker soms een erfelijke aangelegenheid is. Maar niet in alle families waarin borstkanker veelvuldig voorkomt worden afwijkingen in deze genen aangetroffen. Naast deze hoogrisicogenen zijn er waarschijnlijk nog diverse genen die, in afwijkende vorm, het risico op borstkanker een klein beetje verhogen, menen de genetici. De zoektocht naar dergelijke laagrisicogenen is nu volop aan de gang.

Meer en meer wetenschappers over de hele wereld houden zich bezig met onderzoek naar erfelijkheid en borstkanker. Door middel van onderzoek kunnen wetenschappers nagaan of een bepaalde vorm van kanker nu wel of niet erfelijk is. En zo ja, hoe de erfelijkheid van die soort kanker in elkaar steekt. Onderzoek naar erfelijkheid en kanker is noodzakelijk om patiënten met en mensen met aanleg voor erfelijke kanker beter te behandelen en te begeleiden.

Fundamenteel onderzoek is medisch-biologisch onderzoek naar het ontstaan van borstkanker welke factoren er op het gebied van de erfelijkheid een rol spelen. Hierbij wordt bijvoorbeeld gezocht naar de genen die bepaalde soorten erfelijke kanker veroorzaken. Of naar de verschillende veranderingen (mutaties) die binnen één zo’n gen kunnen optreden. Een ander doel van fundamenteel onderzoek kan zijn het uitvinden waarom bepaalde soorten erfelijke kanker soms gepaard gaan met andere soorten, zoals borst- en eierstokkanker. Ook onderzoekt men andere erfelijke aandoeningen die een verhoogde kans geven op kanker.

Naast onderzoek naar de oorzaken van erfelijke kanker, werken wetenschappers ook aan verbetering van de diagnostiek, het opsporen van kanker. Onderzoekers ontwikkelen nieuwe en verbeteren bestaande tests om erfelijke kanker op te sporen. Immers, hoe eerder en nauwkeuriger artsen een diagnose kunnen stellen, hoe beter ze kankerpatiënten kunnen behandelen. Ook kan men met deze opsporingsmethoden bepalen of iemand aanleg heeft om in de toekomst kanker te krijgen.

Onderzoekers bekijken bijvoorbeeld nu hoe ze de nauwkeurigheid en gevoeligheid van genetische tests voor borst- en eierstokkanker kunnen verbeteren. Ze brengen de in Nederland voorkomende variatie in mutaties van genen die deze kanker veroorzaken in kaart. Doordat hierbij mogelijk ook nieuwe mutaties aan het licht komen, kan in de toekomst nauwkeuriger getest worden voor erfelijke borst- en eierstokkanker. Daarnaast zal het beter mogelijk zijn om voor dragers van een mutatie te bepalen hoe groot het risico is dat zij daadwerkelijk borst- of eierstokkanker krijgen. Wetenschappers onderzoeken ook hoe erfelijke kanker voorkomen kan worden. Hierbij bestudeert men bijvoorbeeld de invloed van regelmatige controles door een specialist; kunnen we er op die manier vroeg genoeg bij zijn om te voorkomen dat iemand kanker krijgt? Of kan iemand de kans op kanker verminderen door zijn levensstijl aan te passen. Zoals het vermijden van de zon als je aanleg hebt voor huidkanker?

Een meer ingrijpende vorm van preventie is een operatie van het lichaamsdeel waarin de kanker waar iemand aanleg voor heeft zich mogelijk kan gaan ontwikkelen. Een voorbeeld hiervan is het verwijderen van de eierstokken en/of amputeren van de borsten bij vrouwen met aanleg voor borstkanker.
Omgaan met erfelijke kanker

Wetenschappers onderzoeken niet alleen de ziekte kanker zelf. Zij besteden ook aandacht aan wat het voor iemand betekent om kanker of de aanleg ervoor te hebben, en hoe je daarmee om kunt leren gaan. Een heel specifieke problematiek dient zich bijvoorbeeld aan bij families waarin erfelijke borst- en/of eierstokkanker voorkomt. Vrouwen die aanleg blijken te hebben voor deze vormen van kanker, kunnen kiezen voor het preventief verwijderen van de eierstokken of borsten. Dit is natuurlijk lichamelijk maar ook emotioneel heel belastend.

Borstkankerpatiënten krijgen te maken met allerlei emoties wanneer blijkt dat er mogelijk erfelijkheid in het spel is. Wat betekent het bijvoorbeeld voor een borstkankerpatiënt om zich genetisch te laten testen om te bepalen of erfelijke aanleg de oorzaak is van haar ziekte? Wat voor vragen brengt dit met zich mee, en waarom willen sommigen zich wel, en anderen zich weer niet laten testen?

Het UMCU doet onderzoek waar 125 borstkankerpatiënten aan meedoen. Zij vullen drie vragenlijsten in, waarna zij thuis worden geïnterviewd. De resultaten hiervan zullen gebruikt worden bij het opstellen van protocollen voor het genetisch testen van borstkankerpatiënten.
De toekomst

Hoewel kanker op dit moment nog niet altijd (volledig) genezen kan worden en ook nog niet alles bekend is over de rol van erfelijkheid, heeft het tot nu toe uitgevoerde onderzoek al veel bijgedragen aan preventie, diagnostiek en behandeling van erfelijke kanker.

Doordat een aantal genen is gevonden dat specifieke vormen van kanker veroorzaakt, kunnen artsen mensen met aanleg ervoor steeds beter opsporen. Sinds de ontdekking van de genen BRCA I en BRCA II bijvoorbeeld kan in een groot deel van de families met erfelijke borstkanker getest worden wie wel en wie geen aanleg heeft.

Als de mensen met aanleg eenmaal bekend zijn, kunnen zij veel beter en eerder voorgelicht worden over de kans dat zij daadwerkelijk kanker zullen krijgen en over methoden om de ziekte vroeg op te sporen of zelfs te voorkomen. Doordat ook onderzocht is wat het betekent om aanleg te hebben voor kanker, zijn hulpverleners steeds beter in staat om op de juiste manier te helpen om te gaan met de situatie.

Echter, er zijn ook soorten erfelijke kanker waarover nog niet zo veel bekend is. Op dit moment kunnen artsen bijvoorbeeld nog geen genetische test uitvoeren voor prostaatkanker, omdat de genen die de erfelijke vorm veroorzaken nog niet bekend zijn. Hiervoor is verder onderzoek nodig.

Het vinden van deze laagrisicogenen voor borstkanker is momenteel dé uitdaging waarvoor het genetisch onderzoek naar borstkanker zich gesteld ziet. Meijers-Heijboer van het VUMC: ‘Een uitdaging die we in VUmc vol enthousiasme aangaan. Eén manier waarop we hier zicht op die laagrisicogenen proberen te krijgen is door genetische profielen op te stellen van borsttumoren. Die tumoren zijn steeds het eindresultaat van de oorspronkelijke genetische samenstelling van de cel en de invloed van allerlei omgevingsfactoren op die cel. Zij proberen nu na te gaan of er in overeenkomstige borsttumoren gemeenschappelijke genetische afwijkingen te vinden zijn die mogelijk hebben bijgedragen aan het ontsporen van de cel. Dergelijke overeenkomsten in genetische afwijkingen sporen we op door binnen een groep patiënten te zoeken naar overeenkomsten in het vóórkomen van DNA-markers in het DNA van borsttumoren. De eerste resultaten van die aanpak dienen zich inmiddels aan. We hopen over pakweg een half jaar hierover onze eerste publicatie te kunnen indienen. Een andere manier om de laagrisicogenen voor borstkanker op te sporen komt voort uit het onderzoek naar de aandoening Fanconi anemie dat binnen VUmc verricht wordt door prof. dr. Hans Joenje en zijn medewerkers. Diverse genen en de daaruit voortkomende eiwitten die in verband zijn gebracht met die ziekte, blijken ook een rol te spelen bij het ontstaan van borstkanker. Door de precieze biochemische routes bij Fanconi anemie na te lopen, hopen ze nog meer genen tegen te komen die op de een of andere manier de vatbaarheid voor borstkanker bepalen.’

Rob