Eenvoudige genetische test voorspelt veiligheid veelgebruikte chemotherapie
ArrayMaar liefst 1 op de 20 kankerpatiënten die behandeld worden met chemotherapie uit de groep van de fluoropyrimidines krijgt een ernstige toxische reactie. Deze kan zelfs dodelijk zijn. Onderzoekers van het Antoni van Leeuwenhoek hebben een genetische test ontwikkeld waarmee eenvoudig kan worden voorspeld of deze chemotherapie wel of niet veilig zal zijn voor een patiënt. Zij toonden de effectiviteit van deze test aan met een groot onderzoek dat nu is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Clinical Oncology.
Fluoropyrimidines zijn een veelgebruikte groep van middelen tegen kanker. Er vallen medicijnen onder als capecitabine, tegafur en fluorouracil (5-FU). Wereldwijd krijgen ongeveer 100.000 patiënten per jaar een van deze middelen voorgeschreven. Ze worden vooral ingezet bij borstkanker, dikke darmkanker, maagkanker en hoofd-halskanker. Maar bij ongeveer vijf procent van de patiënten doen deze medicijnen meer kwaad dan goed. Zij ontwikkelen een ernstige toxische reactie; bij één op de tien patiënten die zo’n reactie krijgt is deze zelfs dodelijk.
Onderzoekers van het Antoni van Leeuwenhoek, onder leiding van medisch oncoloog en klinisch farmacoloog prof. dr. Jan Schellens, hebben nu een eenvoudige test ontwikkeld waarmee vooraf kan worden bepaald of deze chemotherapie veilig is voor een patiënt. De toxische reactie blijkt namelijk op te treden bij mensen die deze medicijnen niet goed kunnen afbreken. Die afbraak gebeurt door een enzym genaamd DPD. Een klein deel van de bevolking heeft ofwel van hun vader, ofwel van hun moeder een defecte versie van dat enzym geërfd. En dat kan via een eenvoudige genetische test worden aangetoond.
Met een onderzoek onder ruim 2000 patiënten tonen Schellens en zijn team nu aan dat het zeer effectief is om patiënten vooraf op deze afwijking te screenen. Het gaat om patiënten die de afgelopen jaren werden behandeld in het Antoni van Leeuwenhoek, het Slotervaart ziekenhuis en het Canisius Wilhelmina ziekenhuis. Dankzij de test ging het percentage patiënten dat ernstige bijwerkingen kreeg op de medicijnen zeer fors omlaag, en de sterfte als gevolg van een toxische reactie op de chemotherapie ging naar nul.
Schellens reageert: “Ik verwacht dat dit onderzoek de zorgstandaard voor deze patiënten in Nederland en de gehele wereld zal veranderen. Onze test is eenvoudig, en we tonen bovendien aan dat de toepassing kosteneffectief is. Voor de test is niet meer nodig dan een klein buisje bloed. Als je bij patiënten vooraf deze genetische test uitvoert, ben je uiteindelijk minder kwijt aan zorgkosten dan als je alle patiënten standaard behandelt en het risico op toxiciteit plus de kosten van de behandeling van de ernstige bijwerkingen voor lief neemt.”
De alternatieve behandeling voor patiënten met een hoog risico op een toxische reactie op de chemotherapie is bovendien eenvoudig: de dosis halveren. Schellens legt uit: “Vanwege het defecte afbraakeiwit, verkregen via vader of moeder, wordt de chemotherapie in deze patiënten half zo snel afgebroken als normaal. Wanneer je deze patiënten de helft van de gebruikelijke dosis geeft, blijft die dosis dus wel twee keer zo lang in het bloed zitten. Hierdoor heeft het middel hetzelfde effect tegen de kanker als de normale dosis bij iemand die het middel wel goed kan afbreken, maar zonder dat er ernstige bijwerkingen optreden.”
Schellens hoopt dat binnen een paar jaar alle Nederlandse ziekenhuizen deze test zullen gebruiken. Schellens: “Veel ziekenhuizen zijn al om. Onze resultaten zijn zeer overtuigend. We hebben, samen met het LUMC, bovendien een grote subsidie gekregen van Alpe d’HuZes / KWF Kankerbestrijding om dit concept over heel Nederland uit te rollen. We gebruiken dat geld onder meer om in andere ziekenhuizen de faciliteiten voor de genetische test op te zetten. En als zij het zelf niet kunnen, dan doen wij het voor ze.” Bovendien hoopt hij de genetische test zelf binnenkort nog verder uit te breiden. De test kijkt nu naar één variant van het gen voor DPD die een verkeerde versie van het afbraakeiwit oplevert. In een ook zojuist verschenen studie in het blad Lancet Oncology tonen Schellens en zijn team aan dat die andere genvarianten, die weliswaar iets minder vaak voorkomen, hetzelfde effect hebben. Schellens: “Als we deze varianten ook meenemen in de test, zullen we bij een nog grotere groep patiënten ernstige bijwerkingen door deze chemotherapie kunnen voorkomen.”
Bron: NKI
